Sieci tematyczne

Multi-funkcjonalność i wartościowanie

Dlaczego?   Co można zrobić?  W jaki sposób?  Kto?

Dlaczego?

W gęsto zaludnionych obszarach przybrzeżnych mają miejsce intensywne relacje pomiędzy procesami środowiskowymi i antropogenicznymi, które mają istotny wpływ na zasoby tych obszarów oraz ich przyszłą dostępność. Gęstość zaludnienia oraz koncentracja różnych sposobów wykorzystania tych obszarów wywołują szczególną presje na zasoby naturalne oraz społeczną i ekonomiczną strukturę tych obszarów. Zarządzanie w strefach brzegowych jest często ciągłą konfrontacją z konfliktami dotyczącymi alokacji i wykorzystania zasobów zarówno od strony lądu jak i morza. Konflikty te skutkują połączeniem zmiennych i procesów, które nie są współmierne w naturalny sposób i z tego powodu wymagają pewnej wspólnej metodologii ich wartościowania. Zarządzanie takimi skomplikowanymi systemami wymaga zintegrowanego i holistycznego podejścia dla połączenia interesów obecnych w obszarach brzegowych w racjonalny i skoordynowany sposób w celu optymalizacji korzyści społecznych i ekonomicznych dla obecnych i przyszłych pokoleń oraz bez uszczerbku dla stanu ekosystemów i zasobów. Z tych powodów powstaje potrzeba rozwoju wspólnych strategii nakierowanych na praktyczne aspekty i wdrażanie wiedzy powiązanej z zastosowaniami metodologii ZZOP. Dlatego też niniejszy temat bedzie się ogniskować na metodach, sposobach postępowania i narzędziach związanych z integracją socjo-ekonomicznych czynników wpływajacych na obszary przybrzeżne jako części zintegrowanego i interdyscyplinarnego podejścia do ZZOP.

Co można zrobić?

Działania w ramach sieci będą się koncentrować na sposobach postępowania i instrumentach, które pozwalają na zmierzenie się z najistotniejszymi procesami, które określają wpływ aspektów socjo-ekonomicznych oraz wpływają na źródla utrzymania w obszarach przybrzeżnych. W szczególności tematami wymagającymi uwagi są:

• Użytkowanie ziemi i zmiany w pokryciu terenu w obszarach przybrzeżnych,
• Zarządzanie i alokacja zasobów wodnych oraz innych cennych i rzadkich zasobów w obszarach przybrzeżnych:
  • zarządzanie podażą i popytem,
  • konflikty związane z alokacją i zarządzaniem pośród i pomiędzy użytkownikami oraz pomiędzy użytkownikami i odpowiednimi władzami
• Turystyka w obszarach przybrzeżnych:
  • zmiany tradycyjnych wzorców socjo-ekonomicznych,
  • zmiany krajobrazowe w obszarach przybrzeżnych,
• Presja demograficzna w obszarach przybrzeżnych:
  • migracje do obszarów przybrzeżnych.

Identyfikacja, prognozowanie i wartościowanie wpływów działalności gospodarczej na obszary przybrzeżne, jak równiez wpływów polityki zarządzania na strukturę socjo-ekonomiczną są potrzebnymi krokami w kierunku:

• dopilnowania, że zasoby w obszarach przybrzeżnych są utrzymywane zachowując równowagę między krótko- a długookresową perspektywą zrównoważonego rozwoju,
• połączenia i integracji nauki i polityki oraz ustanowienia spójnej struktury dla oceny różnych opcji politycznych,
• dostarczenia systemów wczesnego ostrzegania zdolnych do identyfikacji niepożądanych lub nieprzewidzianych konsekwencji wdrażanych działań i opcji politycznych,
• zharmonizowania popytu na informację dotyczacą ZZOP w Europie jak również wzmocnienia mechanizmu przekazywania materiałów z wykonanych ocen,
• wymiany i rozpowszechniania najlepszych praktyk w dziedzinie ZZOP.

W jaki sposób?

Potrzebna jest akcja koordynacyjna oraz pomoc ze strony społeczności naukowców i praktyków dla wykonania oceny wpływów aspektów socjo-ekonomicznych na funkcjonowanie obszarów przybrzeżnych. W szczególności nasza sieć tematyczna będzie miała na celu:

• standaryzację metodologii identyfikacji i oceny wpływów aspektów socjo-ekonomicznych na obszary przybrzeżne,
• identyfikację i adaptację wspólnych instrumentów,
• wymianę najlepszych praktyk pomiędzy różnymi obszarami w Europie.

Działalność sieci zostanie skoncentrowana na wzmocnieniu mechanizmów koordynacyjnych, w szczególności:

• adaptacji metodologii wykonywania specjalistycznych analiz,
• specyficzne aspekty koordynacji, główne mechanizmy budowania i rozwoju powiązań.

Metodologie analizy

Analiza zwiazków między działalnością socjo-ekonomiczną, zasobami obszarów przybrzeżnych oraz polityka zarządzania tymi obszarami może posiadać strukturę skupioną wokół trzech tematów:

1. identyfikacja możliwych wpływów oraz zainteresowanych stron: analiza sieciowa jest jednym z narzędzi ujawnienia tych wpływów i stron,
2. wartościowanie: ocena wpływów ze strony społeczeństwa, gospodarki i środowiska, w której metodologie wartościowania zastosowane są do oceny wpływów, wskaźników i wartości,
3. rekomendacje dotyczące opcji politycznych: techniki konstruowania scenariuszy oraz oceny ryzyka mogą zostać wykorzystane do badań i oceny potencjalnych opcji.

W zakresie metodologii tworzone i testowane są różne techniki mające na względzie dwa cele: (1) opracowanie ilościowego związku między daną działalnością socjo-ekonomiczną a jej wpływem na badany obszar przybrzeżny; (2) w ten sposób staje się możliwe wyrażenie wpływów na środowisko naturalne oraz socjo-ekonomiczne w jednolitej "walucie" -jednostkach wartościowania, wyszczególnianie podejmowanych kompromisów oraz analizy według scenariuszy. Łączenie tych technik z, przykładowo, systemami informacji geograficznej, ułatwi wykorzystanie informacji w procesach związanych z uczestnictwem zainteresowanych stron w ZZOP. Działalność koordynacyjna powinna umożliwić:

• porównanie użytych instrumentów,
• propagowanie dobrych praktyk,
• identyfikację praktyk najlepszych.

1. Identyfikacja wpływów, zainteresowanych stron i wartości

• Presje ze strony socjo-ekonomicznej, procesy i wpływy rzutujące na funkcjonowanie obszarów przybrzeżnych powinny podlegać analizie ze względu na konieczność ich właściwej oceny w trakcie realizacji ZZOP; zainteresowane strony oraz związki między tymi stronami muszą zostać zidentyfikowane, a kryteria i narzędzia przez nich stosowane do przyciągania aktywów do obszarów przybrzeżnych muszą się stać jawne. Analiza sieciowa jest pomocna w tworzeniu bardziej bezpośredniej reprezentacji skomplikowanej sieci powiązań łączących różne sektory gospodarki, środowiska i społeczenstwa. Umożliwia ona identyfikację zachowań ekstremalnych oraz dodatnich/ujemnych sprzężeń zwrotnych jak też najbardziej obiecujących punktów wejściowych dla interwencji poprzez politykę zarządzania. Identyfikacja wpływów jest fundamentalnym wkładem do procesu ZZOP jak również narzędziem wspomagającym w dziedzinie monitoringu i oceny bieżących i planowanych opcji zarządzania oraz w zakresie wartościowania wpływów. Wczesna identyfikacja potencjalnych niepożądanych wpływów lub nieprzewidzianych pętli sprzężeń zwrotnych pozwala decydentom na zastosowanie pociągnieć je łagodzących. W ten sposób znaleźć można drogę do pogodzenia celów krótkoterminowych związanych z wzrostem i rozwojem w długiej perspektywie czasowej.

2. Wartościowanie

• Wartościowanie przyczynia się do systematycznej oceny w jaki sposób projekt, polityka/strategia czy też działalność wewnątrz struktury ZZOP zmienia środowisko jak również socjo-ekonomiczną strukturę danej strefy brzegowej. Wartości nie są wewnętrznymi przymiotami natury; są one związane z wyborami dokonywanymi przez ludzi. Różne zainteresowane strony postrzegają inne wartości bazując na przesłankach racjonalnych i emocjonalnych. Głównym wyzwaniem przed jakim staje pomoc jaką nauka pragnie ofiarować ZZOP jest dostarczanie informacji wejściowych do procesów wartościowania. Pomoc ta przebiega zasadniczo w sposób dwutorowy dostarczając:
  • opisów w kategoriach łatwo wyrażalnych istotne parametry (wskaźniki),
  • propagowanie dobrych praktyk,
  • wartościowania wpływów za pomocą wspólnej jednostki ("waluty") w celu porównania różnych wpływów, włączając w to decyzje zawierające kompromisy.

• Odwrotnie rzecz ujmując praktyczne wykorzystanie powyższych badań ilustruje sprzężenie zwrotne polityki i nauki. W celu dokonania oceny wpływów o charakterze socjo-ekonomicznym w obszarach przybrzeżnych należy zidentyfikować i zaadoptować wskaźniki, które posłużą jako narzędzie w procesie wartościowania jak również w trakcie rozwijania i wdrażania strategii, programów i projektów ZZOP. Wskaźniki redukują złożoność rzeczywistego świata oraz ułatwiają komunikację pomiędzy naukowcami, praktykami, menedżerami i opinią publiczną. Za pomocą parametrów opisują one:

  • stan danego systemu brzegowego,
  • wywierane nań presje,
  • wynikające stąd przepływy (procesy, interakcje) oraz zmiany zachodzące w wielkościach tych parametrów.

• Wartościowanie i ocena wpływów socjo-ekonomicznych ułatwia z drugiej strony wykonywanie porównań różnych typów wpływów jak również różnych opcji w polityce zarządzania. Badania na temat wartościowania zawierają następujące zagadnienia i tematy szczegółowe:

  • redukcja wpływów do jednolitych jednostek i takich samych metod analizy: ocena wpływów w kategoriach monetarnych,
  • analiza kosztów i korzyści obejmująca wartości i dobra związane ze środowiskiem naturalnym,
  • ocena maksymalnego dopuszczalnego obciążenia danego obszaru.

• Pomimo iż dostępnych jest wiele metodologii oceny i kwantyfikacji wpływów pochodzących ze środowiska naturalnego oraz sfery socjo-ekonomicznej, nie jest możliwe dokonanie spośród nich optymalnego wyboru bez pełnej wiedzy na temat analizowanej sytuacji. Dlatego, jednym z kluczowych działań sieci będzie ujawnienie potencjałów i ograniczeń tych metodologii oraz zilustrowanie sposobów indywidualnego ich stosowania.

Rekomendacje dotyczące wyboru polityki zarządzania

Ocena ryzyka jako ostatni element procesu wartościowania dostarcza użytecznego sposobu integrowania sieci wpływów i kosztów jakie one ponoszą w celu znalezienia najlepszej odpowiedzi na negatywne wpływy ze strony środowiska lub/i sfery socjo-ekonomicznej. Celem oceny ryzyka jest identyfikacja faktycznych lub potencjalnych ścieżek awarii i ich czynników, to jest niepożądanych konsekwencji proponowanych rozwiązań polityki zarządzania lub obecnie praktykowanego zarządzania. W dziedzinie oceny ryzyka dostępne są następujące instrumenty:

• uczestnictwo zainteresowanych stron,
• metody prognozy,
• modelowanie i konstruowanie scenariuszy.

Identyfikacja wpływów, ich ocena jak również proponowanie środków zaradczych jest użyteczne o tyle o ile na ich podstawie można określić punkt wejścia dla implementacji opcji polityki zarządzania; ocena ryzyka może pomóc określić taki punkt. Ze wzgledu na ich naturę i wymagania, prace służące identyfikacji i oceny wpływów oraz studia dotyczące ich łagodzenia są zazwyczaj kosztowne zarówno ze względów finansowych jak również ze względu na czasochłonność i potrzebne nakłady pracy. Integracja studiów prowadzonych obecnie w Europie w sposób istotny spowoduje redukcję kosztów wykonywania badań w dziedzinie wartościowania poprzez rozpowszechnienie najlepszych praktyk, wykorzystanie efektów synergii oraz uniknięcie dublowania wysiłków. Szczegółowe tematy dotyczące oceny ryzyka będą obejmować:

• systemy wspomagania decyzji; wyniki analiz procesów często reprezentują przeciwstawne interesy zainteresowanych czynników; dlatego narzędzia syntezy oraz formy prezentacji powinny zostać przeanalizowane pod kątem możliwości łatwego osiągnięcia konsensusu (na przykład wyniki te mogą być prezentowane na platformie GIS),
• strategie informowania i komunikacji; gdy podjęta zostanie decyzja opinia publiczna powinna zostać poinformowana w sposób łatwy i przekonywujący.
  • ICZM -VE - program ZZOP dla rejonu Wenecji; metody wartościowania w kontekście geograficznym -FEEM,
  • SMART - trwałe i zrównoważone zarzadzanie rzadkimi dobrami w obszarach przybrzeżnych - EU INCO-MED.
  • SABBIA - zintegrowane studium dotyczące środowiska dla potrzeb zarządzania plażami - FEEM oraz Uniwersytet w Genui,
  • NetSyMod - analiza sieciowa oceny stanu środowiska oraz procesów podejmowania decyzji,
  • NOSTRUM-DSS - sieć zajmująca się rządzeniem, nauką i technologią dla trwałego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi w basenie Morza Śródziemnego; rola narzędzi systemów wspomagania decyzji,
  • OPTIMA - optymalizacja trwałego i zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi,
• zostaną zorganizowane warsztaty i seminaria w celu zebrania i rozpowszechnienia danych i informacji, tworzenia zachęt do budowy i ułatwiania rozwoju sieci na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym; ponadto promowane będą interdyscyplinarne kursy i szkolenia dotyczące technik ZZOP,
• promowane będą wizyty wymienne badaczy i praktyków pomiędzy instytucjami zajmującymi się analizowanym tematem w całej Europie w celu rozwoju potencjału ludzkiego, partnerstwa między instytucjami oraz ułatwienia bieżącego zaangażowania w problematykę ZZOP poprzez edukację i szkolenia,
• dzielenie się doświadczeniami i informacjami dla ułatwienia rewizji obecnych oraz implementacji nowych narzędzi i metod stosowanych w ZZOP, wytworzy to wspólny instrument popierania strategii i polityki w ramach zagadnień omawianego tematu oraz przyczyni się do zastosowania nowych metodologii w ramach terenowych projektów demonstracyjnych w całej Europie,
• wyniki prac w powyższym temacie pomogą w procesie wdrażania strategii ZZOP oraz określenia dobrych praktyk, które zostana rozpowszechnione w calej Europie.

Badania ukierunkowane na rozwiązywanie problemów wymagają dialogu pomiędzy ciałem pracującym nad ich rozwiązywaniem a grupami, które ich bezpośrednio dotyczą. Dialog ten jest ściśle powiązany z zagadnieniami wartościowania. Tak więc zagadnienia te powinny byc częścią wszystkich tematów ENCORY bezpośrednio zorientowanych na rozwiązywanie problemów.

Proponowane główne mechanizmy nawiązywania kontaktów

• identyfikacja i odwzorowanie głównych zagadnień, metodologii, i narzędzi dotyczących analizy i wartościowania socjo-ekonomicznych aspektów funkcjonowania obszarów przybrzeżnych oraz procesów podejmowania decyzji dotyczących tych obszarów, studia niektórych przypadków w Europie oraz innych ważnych obszarów poza nią zostaną poddane analizie ze szczególnym uwzględnieniem przykładów dobrej praktyki.
• zbieranie i formatowanie danych pochodzących od placówek uczestniczących w ENCORZE w celu stworzenia szerokiej bazy porównywalnych danych; informacje takie zostaną udostępnione, dzięki czemu osiągniety zostanie poziom pozwalający na wyczerpujące, na bieżąco aktualizowane badania,
• projekty i programy badawcze w ramach i poza EU zostaną przestudiowane w kontekście promowania łącznych inicjatyw w tym zakresie; poniższa lista przedstawia niektóre zagadnienia, które mogą być rozważane w tym aspekcie:

Kto?

Uniwersytet w Wenecji/CORILA

Carlo Carraro,  ccarraro@unive.it,

Francesca Palmisani and Margaretha Breil, FEEM (Found. E. E. Mattei) encora@feem.it,